Gefeliciteerd! Als je dit leest ben je waarschijnlijk in verwachting! Op deze pagina leg ik uit wat een doula is en doet. Heb je andere wensen? Neem dan alsnog contact op, wellicht kan ik toch nog iets voor je betekenen!
Wat is een doula?
Een doula (doe-la) is een coach: ze geeft ondersteuning tijdens een belangrijke gezondheidsgerelateerde fase in het leven van een ander individu (de cliënt) op emotioneel, fysiek en psychisch vlak. Dat kan zijn in de periode van zwangerschap, tijdens de bevalling en in de kraamtijd, maar ook bij een miskraam, een (medische reden) abortus, een stilgeboorte of als rouwdoula bij de allerlaatste fase van iemands leven. Die allerlaatste categorie wordt op deze pagina buiten beschouwing gelaten: op deze pagina wordt informatie gegeven over begeleiding bij voorplantingsgerelateerde situaties.
Voor de leesbaarheid spreek ik hier steeds over ‘ze’ of ‘haar’ voor een doula (al zijn er ook hele goede mannelijke doula’s!). Daarnaast spreek ik zoveel mogelijk over “de barende” of “de zwangere”, om ook inclusief te zijn voor transgender individuen. Toch zal ik soms “ze” of “moeder” schrijven, om de leesbaarheid van het artikel ten goede te komen. Ik hoop op jullie begrip daarvoor. Tevens kies ik ervoor om “je” in plaats van “jullie” te gebruiken; alleenstaande zwangeren zijn even welkom als zwangeren mét partner.
Een doula is geen vervanging van een verloskundige, kraamzorg of gyneacoloog, maar een prachtige aanvulling. Vergelijk het met een trouwdag: de ceremoniemeester is niet de ambtenaar, de bruidegom of de getuige, maar toch vaak een onmisbare kracht die de dag tot een waar feestje maakt. Een doula is dus eigenlijk de ceremoniemeester van een bevalfeestje! In dezelfde analogie wordt meteen ook duidelijk dat de doula geen vervanger is van de eventuele partner: ook voor de partner is een bevalling een intense once-in-a-lifetime gebeurtenis en het is super prettig als deze ook ondersteund wordt, gezien wordt, gehoord wordt, tips kan krijgen en af en toe pauze kan nemen als de bevalling lang duurt.
Wat doet een doula?
Op deze pagina worden de verschillende rollen van de doula beschreven: de geboortedoula, de antepartum doula, de postpartum doula en de rouwdoula. Veel doula’s combineren meerdere rollen.
Geboortedoula
Een doula verzorgt en ondersteunt een bevallend persoon bij de bevalling en geboorte. De doula’s eerste en belangrijkste verantwoordelijkheid ligt bij het zorgen voor cliënt, niet bij het ziekenhuis, de verpleegkunidge, verloskundige of arts. De belangrijkste rol van een geboortedoula is het bieden van continue ondersteuning aan de barende, ongeacht de keuzes die zij maakt en ongeacht hoe en waar ze bevalt. Geboorte ondersteuning is gedefinieerd als de therapeutische aanwezigheid van een andere persoon, waarbij menselijke interactie met verzorgend gedrag wordt geuit (Jordan, 2013).
Het werk van een geboortedoula kan onderverdeeld worden in vier belangrijke pijlers: informatieve ondersteuning, fysieke ondersteuning, emotionele ondersteuning en belangenbehartiging.
Informatieve ondersteuning begint al vroeg in de zwangerschap. De doula geeft up-to-date, eerlijke en volledige informatie over de zwangerschap, de keuzes die mogelijk zijn rondom de bevalling en blijft de zwangere (en partner) informeren tijdens de zwangerschap, de bevalling en de kraamtijd door het beantwoorden van vragen. Tijdens het voortraject wordt bij het kennismaken en in de voorgesprekken uitgebreid gesproken over het maken van een geboorteplan en een kraamtijdplan. De kracht van die twee plannen zit hem niet in de uiteindelijke papiertjes, maar in het gesprek en de informatie over de mogelijkheden. De doula kan daanaast helpen door te verwijzen naar onderbouwde artikelen, door het uitleggen van medische handelingen voordat ze worden uitgevoerd, door het uitleggen van de voordelen van verschillende houdingen tijdens de bevalling en door het informeren van de eventuele partner over hoe hij/zij de barende kan ondersteunen in de huidige fase van zwangerschap/bevalling/kraamtijd.
Fysieke ondersteuning helpt de barende een gevoel van controle te behouden, kan de barende meer comfort bieden en kan ervoor zorgen dat de barende zich zekerder voelt. Doula’s kunnen fysieke ondersteuning bieden door: massage, tegendruk, rebozo, het klaarmaken en aanbieden van eten en drinken, het helpen met douchen of in bad gaan, kruiken opwarmen en op de goede plek leggen, fysiek te ondersteunen bij heen en weer lopen, door samen de weeëndans te doen, door te strelen, haren borstelen of te zingen.
Emotionele ondersteuning helpt de barende om zich gezien en gehoord te voelen en om met trots en empowerment terug te kijken op de geboorte. Deze emotionele ondersteuning wordt geboden door continue aanwezig te zijn bij de bevalling, door geruststelling, door aanmoediging, en door complimentjes. De doula kan helpen door het beschrijven en bevestigen van wat ze ziet gebeuren bij de barende, door het aandachtig luisteren en door het algemeen zorgen voor de barende (en eventuele andere aanwezigen).
Belangenbehartiging tijdens de geboorte is dan de ondersteuning van de barende in het recht om keuzes te maken voor hun lichaam en hun baby. Over deze pijler bestaat nogal wat controversie: doula’s zijn het niet eens over of belangenbehartiging onderdeel is van hun rol of niet. Belangenbehartiging kan op veel verschillende en uiteenlopende manieren worden gedefinieerd, waaronder “voor iemand anders spreken” of “pleiten voor een ander of andere groep”.
Wanneer ik spreek over belangenbehartiging in de rol van een doula, is dat niet in de zin van “voor iemand anders spreken”. De rol van een doula is in mijn ogen niet om in de deuropening van de bevalkamer te staan en medische professionals te vertellen wat ze wel en niet mogen komen doen. Dit is mijn persoonlijke overtuiging, andere doula’s kunnen dat anders zien.
Toch doe ik wél aan belangenbehartiging. Ik vind het belangrijk dat de cliënt ten aller tijden wordt gehoord en gezien, serieus wordt genomen en informed consent geeft voor elke medische handeling.
Belangenbehartiging kan door het creëren van ruimte en tijd voor het stellen van vragen en voor het maken van keuzes zonder dat dit proces onnodig onder druk komt te staan. Daarnaast kan een doula de belangen van de cliënt duidelijker krijgen voor de aanwezige professionals door het vragen naar wat de barende wil (al dan niet in het bijzijn van de medische professional), door het ondersteunen van de beslissing die genomen wordt, door het herhalen van wat er gezegd is zodat dit niet genegeerd wordt, door de communicatie tussen cliënt en zorgverlener te verbeteren, of door het aanleren van positieve communicatietechnieken aan de barende. In de praktijk kan dit er zo uit zien: “Lieve [naam cliënt], ik denk aan je te zien dat je er nog even rustig over na wilt denken, klopt dit?”, “Ik zie dat de verpleegkundige een infuusnaald in haar handen heeft, heb je vragen over wat ze van plan is om te doen?”, “In je geboorteplan stond dat je dit absoluut niet wilde, hoe denk je er nu over?”, “Pardon, maar ik hoorde mijn cliënte [dit] zeggen, ik weet niet zeker of u dat ook gehoord heeft?”
Wat doen geboortedoula’s niet?
Geboortedoula’s geven geen medisch advies en verrichten geen medische handelingen, zoals het luisteren naar de hartslag van de baby, of het checken van hoeveel ontsluiting er is. Zij maken geen beslissingen voor de cliënt en vervangen niet de rol van de partner. Geboortedoula’s werken niet in shifts en blijven dus aanwezig.
Check bij het intakegesprek met de doula die je voor ogen hebt altijd wat je van haar zou verwachten en of zij daar ook aan kan voldoen.
Antepartum doula
Een antepartum doula begeleid een zwangere die een zware zwangerschap heeft, door bijvoorbeeld Hyperemesis Gravidarum (HG; ernstige zwangerschapsmisselijkheid tijdens de gehele zwangerschap), bekkeninstabiliteit, eerdere miskramen of stilgeboortes, eerdere traumatische bevallingen of andere (medische/psychische) oorzaken. De antepartum doula kan óók geboortedoula zijn, maar dat hoeft niet. De taken zijn afhankelijk van het type zorg dat nodig is, maar kunnen bijvoorbeeld bestaan aan het fysiek zorgen voor de zwangere, het bieden van een luisterend oor, het zorgdragen voor de kinderen van de zwangere, het geven van informatie over de situatie, frequente ziekenhuisbezoeken bij langdurige bedlegerigheid of het koken van maaltijden en doen van boodschappen.
Postpartum doula
De postpartum doula verzorgt de zwangere en haar baby in de eerste weken of maanden van het leven van de pasgeborene. Zij vervangt daarbij niet de kraamzorg, maar vult aan op emotioneel, fysiek en informatief vlak. De postpartum doula werkt vaak in shift van minimaal 4 uur en komt meerdere keren terug, om zo het kersverse gezinnetje fijn op weg te helpen. De taken van een postpartum doula zijn uiteenlopend en kunnen bestaan uit onvoorwaardelijk luisterend oor bieden, kleine huishoudelijke taken, helpen met borstvoeding, boodschappen of koken, zorgen voor en betrekken van oudere kinderen, postpartum massages, het helpen creëren van een veilige (slaap)omgeving voor de baby en het overnemen van de nachten zodat ouders kunnen bijslapen.
Rouwdoula
Een rouwdoula is gespecialiseerd in het begeleiden van verliesprocessen zoals miskraam, abortus of zeer ernstige medische indicatie tijdens elk trimester van de zwangerschap. Zij heeft veel informatie en ervaring in het geven van informatie en ondersteuning bij ziekte en dood rondom geboorte. 